У гарадской бібліятэцы імя Пушкіна прайшла яго прэзентацыя. Аўтар лічыць, што старажытныя драўляныя храмы — найкаштоўнейшая частка палескай спадчыны. “Векавыя святыні — гэта матэрыяльная сведчанне ўнікальнай народнай культуры палешукоў, іх захаванне да нашага часу дае магчымасць аднавіць веды пра традыцыі нашага краю, падкрэсліць своеасаблівасць гістарычнага шляху Беларусі і Брэстчыны. Сакральныя помнікі — гэта сапраўдныя музеі, бо там захоўваюцца здабыткі мастацтва — іканапісныя творы”, — гаворыць аўтар.
Ведаюць Валерыя Мароза па кнізе “От Берестья до Бреста из века в век”, якая з’явілася ў 2003 годзе, хутка стала бестселерам і выдавалася некалькі разоў вялікім тыражом. Цудоўныя ілюстрацыі, падмацаваныя трапным словам, дапамагаюць здзейсніць падарожжа ў мінулае горада з тысячагадовай гісторыяй.
“Мяне заўсёды цікавіла гісторыя, не раз задаваўся пытаннем, якая роля належыла Беларусі ў кантэксце сусветнай палітыкі і культуры. Ідэя напісання кнігі ўзнікае выпадкова, з’яўляюцца абставіны, якія падштурхоўваюць мяне да гэтага. Першая кніга нарадзілася з таго, што ў выдавецтве мяне папрасілі напісаць уступны артыкул да мастацкага альбома фатографа. Узяўся за справу, напісаў некалькі абзацаў, ды так захапіўся, што рукапіс дарос да 120 старонак. У выніку фотаальбом перарос у ілюстраваную кнігу, у якой я паспрабаваў вызначыў ролю Брэста ў культуры і палітычным жыцці краіны, пачынаючы ад Сярэднявякоўя і да нашага часу”, — гаворыць Валерый Мароз.
Другая кніга аўтара “Сквозь годы и грозы XX века” расказвае пра польскую і савецкую выведку і контрвыведку 1920-1939 гадоў.
Пяць тысяч крыніц
Над выданнем “Драўляныя сакральныя помнікі Берасцейшчыны” аўтар працаваў дзесяць гадоў, за гэты час ім было прачытана больш за пяць тысяч крыніц. Бібліяграфія ўраджвае, як і фармат энцыклапедычнага даведніка, у якім, акрамя навуковай базы, змешчаны слоўнікі рэдкіх слоў і літургічнай літаратуры, геаграфічны паказальнік і паказальнік імёнаў і прозвішчаў, якія даюць магчымасць хутка знайсці неабходныя населеныя пункты ці асобы, — і ўсё пад адной вокладкай. Цудоўнае манументальнае выданне на 511 старонак, 140 з якіх займаюць гістарычныя і сучасныя здымкі царквоў і касцёлаў. Акрамя задакументаваных фактаў, аўтар прыводзіць шмат мясцовых легенд пра іконы і цэрквы.
“Вельмі ўдзячны выдавецтву за іх працу. Справа ў тым, что адна старонка энцыклапедычнага выдання — гэта тры старонкі звычайнага фармата. Прыйшлося б тады выдаваць тры тамы. Рыхтуючы кнігу, я выкарыстоўваў літаратурныя крыніцы, таму што ў іх часта бывае больш інфармацыі пра тую ці іншую эпоху, яе ўспрыманне людзьмі, у іх можна знайсці больш, чым у сухіх архіўных дакументах. Спадзяюся, што ў выдання будзе шчаслівае жыццё. Яно будзе карысным людзям розных узростаў”, — расказвае краязнаўца.
Дапамагла нябесная канцылярыя
Валерый Мароз па адукацыі журналіст. Атрымаўшы любоў да гісторыі і мастацтва ад сваіх продкаў, ён вырашыў займацца даследчыцкай дзейнасцю.
“Я паступіў на факультэт журналістыкі БДУ ў 1978 годзе. Якраз тады пачалі публікаваць навуковыя артыкулы пра беларускае мастацтва. Мяне вельмі зацікавіў гэты накірунак, чатыры гады я слухаў лекцыі ў Нацыянальным мастацкім музеі, потым у палітэхнічным інстытуце. Шмат чытаў навуковай літаратуры. Калі Беларусь атрымала суверэнітэт, гэта падштурхнула мяне больш плённа займацца гістарычнымі даследаваннямі. Я пачаў пісаць артыкулы ў навуковыя часопісы і зборнікі. А потым дайшла справа да кніг. Я заўсёды кажу, што мне дапамагалі ў нябеснай канцылярыі.
Як чалавек, які шукае згоду, а не супярэчнасці, я пісаў пра праваслаўнае, пра ўніяцкае, пра пратэстантскае мінулае, таму што гэта наша гісторыя — яна непарыўная. Калі аддаваць каму-небудзь перавагу, будзе шмат пакрыўджаных. Маімі кансультантамі былі асобы духоўнага асяроддзя”.
Стаіць з 16-га стагоддзя
У кнізе зробленая маштабная спроба гістарычнай рэканструкцыі працэсаў будаўніцтва, разбурэння і аднаўлення драўляных хрысціянскіх святынь Брэстчыны мінулых стагоддзяў на фоне грамадска-палітычных і рэлігійна-канфесійных працэсаў.
“Наша зямля прайшла складаны гістрычны шлях, хацелася падкрэсліць велізарную разнастайнасць — культурную, багаслоўскую, канфесійную, нацыянальную. Калі вы зойдзеце ў любую царкву альбо касцёл, можаце пабачыць уплыў розных культур і стыляў. Напрыклад, у Збірогах пад Брэстам у царкве 16-га стагоддзя ёсць алтарная карціна “Багародзіца – Маці Божая-карміцелька”, якая напісана трыста гадоў таму”, — расказвае Валерый Мароз.
Тапілі печы іконамі
У даведніку можна па стагоддзях знайсці інфармацыю аб тым, дзе і кім была пабудавана царква ці касцёл. Напрыклад, у 16 стагоддзі толькі на тэрыторыі Брэсцкай вобласці было пабудавана 304 сакральныя аб’екты. На жаль, шмат з іх былі знічшаны на працягу войнаў.
Па словах Мароза, у Беларусі засталося толькі два працэнты рухомых і нерухомых помнікаў. Нават у Жыровіцкім манастыры тапілі печы старажытнымі іконамі і рукапісамі. Так сцвярджае аўтар.
Забыцца пра лапаціну
“На кожны радок у кніжцы ёсць навуковыя спасылкі. Я эканоміў словы, выкрэсліваў лішнія, пісаў тэлеграфным стылем. Задаволены, што яе можна чытаць, разгарнуўшы любую старонку. Усцешаны, што сабраў здымкі, якія адлюстроўваюць помнікі, якія былі раней, а не тыя, якія мы можам сёння ўбачыць. Ісціна ў тым, што мы хрысціяне, у нас ёсць культ Хрыста. Мы павінны думаць пра тое, што нас яднае ў гэтым свеце. Раннія славяне былі язычнікамі, яны маглі не карміць альбо забіваць сваіх старых бацькоў.
Хрысціянства вывела нас з жывёльнага свету. Напрыклад, на Століншчыне да нашага часу памятаюць пра абрад лапаціна. Збіраўся род і раіўся, што зрабіць з нямоглымі бацькай ці маці. Бралі лапату, якой саджалі хлеб у печ, альбо веялі зерне і забівалі іх ёй.
Некаторыя жыхары Століншчыны і сёння могуць сказаць: “Які ты стары стаў, табе ўжо трэба лапаціна”. Менавіта хрысціянства пазбавіла нас ад звярынага”, — кажа аўтар.
Калі гартаеш кнігу, адчуваеш шматгранную даследчыцкую працу, кожная старонка прасякнута любоўю да роднага краю. Выданне будзе цікавым усім аматарам гісторыі.
Алена РЫМАШЭЎСКАЯ
